Kiedy cierpienie staje się normą, ludzie doświadczają tej szczególnej postaci radości. Spaczonego zadowolenia zrodzonego z chaosu i destrukcji.
Philip Zimbardo opisał szczegóły swojego więziennego eksperymentu przeprowadzonego na uniwersytecie stanfordzkim w 1971 roku w opublikowanej po kilku dekadach książce Efekt Lucyfera. Osiemnastu studentów zamknięto w symulowanym więzieniu. Część z nich miała odgrywać role strażników, pozostali więźniów. Dość szybko obie grupy zaczęły “wczuwać się” w swoje role. Zaczęło dochodzić do coraz poważniejszych incydentów i w rezultacie eksperyment zaplanowany na dwa tygodnie przerwano po sześciu dniach. Choć w 2018 pojawiły się pewne wątpliwości i zarzuty co do prowadzonych badań (nie chodzi tu o kwestie etyczne i faktu, że dziś do tego rodzaju badań by nie doszło, co podkreślał wielokrotnie sam Zimbardo), wystarczy sięgnąć do historii ludzi opisujących swoje uwięzienie w różnych warunkach, by zgodzić się z pewnymi wnioskami płynącymi z eksperymentu więziennego – w pewnych warunkach, zwyczajni ludzie stają się bestiami, nadużywającymi swojej pozycji.Czytaj dalej Tylko góry będą ci przyjaciółmi→
Znajomy profesor psychologii opowiadał mi kiedyś o swoim pierwszym poważnym artykule, który miał wysłać do jakiegoś prestiżowego pisma międzynarodowego. Był dumny i z pracy i z wykonanych badań, więc gdy otrzymał odpowiedź cała duma uszła z niego w jednym momencie. W liście uprzejmie mu podziękowano, pogratulowano badań lecz zwrócono uwagę, że badania te zostały już wielokrotnie powtórzone, więc nie ma sensu znów ich replikować, bo w tym wypadku nic nowego z nich nie wynika.
Miałem takie właśnie obawy, gdy kupując książkę Milgrama Posłuszeństwo wobec autorytetu, zobaczyłem, że dwóch polskich psychologów Dariusz Doliński i Tomasz Grzyb wydało nakładem tego samego wydawnictwa (Smak Słowa) książkę Posłuszni do bólu.O uległości wobec autorytetu w 50 lat po eksperymencie Milgrama. W zasadzie właśnie dlatego jej nie kupiłem od razu. Ale koniec końców nie wytrzymałem i poleciała na czytnik. Częściowo moje obawy zostały potwierdzone. Pierwsza część to podsumowanie badań Milgrama, które sam wyłożył w swojej książce. Lepiej mimo wszystko sięgnąć do oryginału, choć rozumiem dlaczego to wprowadzenie zostało zrobione. Jednak w dalszej części, czyli przy okazji omawiania replikacji eksperymentu przez obu badaczy jest już lepiej. Czytaj dalej Posłuszni do bólu→
Kilka tygodni temu media obiegła informacja o portierze, który nie otworzył szlabanu karetce na sygnale. Kierowca karetki, żeby dostać się w pożądane miejsce wyłamał szlaban. Sąd nad portierem wydano niemal natychmiast, zarzucając mu brak empatii, służbistość, formalność, brak rozumu i wszelkie inne podobne określenia. W dobie szybkich i jednoznacznych sądów bez wątpliwości i szerszej perspektywy, nie ma w tym nic specjalnie zaskakującego. Czytaj dalej Posłuszeństwo wobec autorytetu→
Za każdym razem robi mi się gorąco, gdy przypominam sobie moment wydania mojej niewielkiej książeczki Inne, ale nie gorsze. O dzieciach z autyzmem opowiadają rodzice. Gdy była już w druku, udało mi się upolować na portalu aukcyjnym poszukiwaną od wielu miesięcy książkę Petera Szatmari’ego Uwięziony umysł. Otworzyłem kopertę, zacząłem przeglądać egzemplarz i od razu pojawiły mi się klasyczne sygnały stresu: podwyższone tętno, zalewająca fala gorąca, niepokój i lęk. Wymyśliłem sobie, że tytuł każdego rozdziału będzie określał bohatera: “Nauczyciel własnego ojca”, “Eksperymentator”, “Ciekawski”, “Fotograf”. U Szatmariego było niemal identycznie: “Stephen: Ekscentryczny entomolog”, “Heather: Świat wirujący wokół innej osi”, “Zachary: Obsesja śmierci”. Podejrzenie o plagiat albo zbyt daleką inspirację mogło być całkowicie uzasadnione. Żeby się jeszcze całkowicie dobić, okazało się, że tytuł który wybrałem – zwrot wykorzystywany przez Temple Grandin “inne, ale nie gorsze” jest tytułem jej oryginalnie (Different … Not Less) wydanej książki niemal w tym samym czasie. Doświadczenie czegoś takiego nie jest miłe.
Neuroplemiona(S. Silberman) oraz Według innego klucza (John Donovan, Caren Zucker) ukazały się oryginalnie niemal w tym samym momencie. Pół roku różnicy to praktycznie przy tego rodzaju obszernych monografiach nie ma znaczenia, przy czym książka Silbermana była druga. Zastanawiam się, jak musieli czuć się autorzy, gdy dowiedzieli się (z różnego rodzaju zapowiedzi, a pewnie również z pozakulisowych sygnałów), że piszą książki na ten sam temat. W jaki sposób nie wpaść w pułapkę powielenia historii opowiedzianych przez kogoś innego? Czy konsultowali się ze sobą, ile rzeczy musieli już na pewnym etapie zmodyfikować, czy wyrzucić. Jako czytelnik zastanawiałem się nad tym, czy w ogóle jest sens czytać je obie. I choć obie zajmują się historią autyzmu, psychologii, diagnoz, ważnych wydarzeń to różnią się od siebie niemal całkowicie. Czytaj dalej Według innego klucza→
Marcin Przasnyski – inwestor i przedsiębiorca branży cyfrowej, dawniej redaktor i wydawca prasy komputerowej
Dzieciństwo i młodzieńcze lata
Karol May, Alfred Szklarski, Juliusz Verne
Czytanie książek zapisuje białe kartki duszy nieścieralnym atramentem. Przesadzałem z tym w dzieciństwie, zastępując kontakty z rówieśnikami wielogodzinnymi przygodami na kartach typowych młodzieżowych powieści podróżniczych i awanturniczych. Było łatwiej i ciekawiej niż na trzepaku.
Wspaniałe emocje, przeżycia, wzruszenia i wirtualne kumplowanie się z Tomkiem Wilmowskim czy Old Shatterhandem doprowadziły mnie do słusznego wniosku, że świat zewnętrzny nie ma wiele do zaoferowania. A stąd był już tylko krok do wdrukowania sobie permanentnej introwersji, z którą do dzisiaj czuję się wyśmienicie.
Najważniejsze tytuły:
Karol May, Skarb w Srebrnym Jeziorze
Alfred Szklarski, Tomek na Czarnym Lądzie
Juliusz Verne, 20 000 mil podmorskiej żeglugi
Inni autorzy
Stephen King, John Grisham, Tom Clancy
Ciąg dalszy absencji od rzeczywistości znalazłem bardzo szybko, odkrywając literaturę, która mimo że poważniejsza, była lekkostrawna i pożywna. W podanych w ten sposób tematach szpiegowskich, prawniczych czy lekko metafizycznych odnalazłem melodię, przy której odpoczywam już kilkadziesiąt lat.
Wymienieni autorzy akurat wybitnie przypadli mi do gustu, gdyż łączą zgrabną formę z lekką treścią, trzymają poziom swoich dzieł i produkują się regularnie. A co dla mnie ważne – bo nie jestem starannym czytelnikiem – ich książki wybaczają pośpiech i błądzenie myślami. Nie wystawiają też rachunków emocjonalnych, po skończeniu lektury problemy grzecznie chowają się w pudełku okładek, gdzie czekają na kolejny raz.
Najważniejsze tytuły:
Stephen King, Bezsenność
John Grisham, Raport pelikana
Tom Clancy, Stan zagrożenia
Rynek i ryzyko
Peter L. Bernstein, Przeciw bogom. Niezwykłe dzieje ryzyka
Nie umiem uczyć się z książek, dlatego wiele tematów życiowych musiałem przerobić na własnych błędach. Być może poniósłbym na przykład mniejsze straty na inwestycjach finansowych, gdyby wcześniej wpadły w moje ręce „Niezwykłe dzieje ryzyka”. Pasjonująco napisany zbiór opowieści o kupcach, awanturnikach, wróżbitach, znanych i nieznanych ludziach na przestrzeni dziejów, niepostrzeżenie przeprowadził mnie z dawnych czasów i lekkich klimatów przygodowych w rejon poważnej wiedzy o ryzyku na współczesnych rynkach finansowych. Zamiast ulotnej abstrakcji ujrzałem namacalne, usystematyzowane zjawisko na konkretnych przykładach. Zawodowo bardzo pomogło.
Odpowiedzi na trudne pytania
Philip Zimbardo, John Boyd, Paradoks czasu
Mniej znana, a bardziej krytykowana niż wspominany przez Andrzeja BlikleEfekt Lucyfera profesora Zimbardo. Prawdopodobnie zbyt dziennikarska, za lekka, wręcz banalna dla naukowców – a więc idealna dla mnie. Sięgając nie wiedziałem co znajdę, a odkryłem szczere złoto: odpowiedzi na życiowe pytania, które dręczyły mnie od lat. Dlaczego wielu ludzi zachowuje się dziwnie, robi błędy, marnuje okazje, czas i pieniądze – przynajmniej z mojego punktu widzenia. Jak się okazało, odpowiadają za to różnice w postrzeganiu czasu. (Dla hasła Time Perspective nie istnieje celny polski odpowiednik, a tłumaczenie tytułu jako „Paradoks czasu” gubi sporo znaczenia.) Niemniej, każdy robi to, co uważa za słuszne i wartościowe, ma w tym rację, ale różnimy się zasadniczo. Oświecenie. Trochę za rozwlekła, można przerwać w połowie.
Emocje
Randy Pausch, Ostatni wykład
Właśnie skończyłem czytać Ostatni wykład, po który sięgnąłem znając z internetu nagranie, od którego wszystko się zaczęło. Jeśli nie znasz, spróbuj:
Fascynujące wspomnienie umierającego w młodym wieku naukowca, o samym sobie. Trochę pożegnanie, trochę pamiątka, ale przede wszystkim szczery i inspirujący przekaz z drugim dnem. Nie codziennie płacze się przy YouTube. Książka troszkę pogłębia opowiedzianą historię i pozwala spojrzeć na nią we własnym tempie. Bardzo komunikatywna, miałem wrażenie, iż wtyczką wpiąłem się do mózgu autora. Informacje, odczucia i postawy znów mocno inspirowały do mniej banalnego życia.
