Musiałem czytać „coś” Strugackich gdzieś na przełomie szkoły podstawowej i liceum. Pamiętam mgliście jakieś fragmenty, choć nie wiem, czy cokolwiek byłem w stanie zrozumieć. Kilka lat temu wpadł mi w ręce Piknik na skraju drogi i zrobił na mnie ogromne wrażenie. Nie tylko atmosferą, prowadzeniem opowieści i językiem, ale również tym, w jaki sposób w w 1972 roku tandem radzieckich pisarzy stworzył opowieść, nie tylko uniwersalną, ale również taką, która mogłaby powstać na Zachodzie.
Jakiś czas temu ukazała się antologia powieści braci Strugackich – w papierowej wersji, blisko tysiąc stron – Piknik na skraju drogi i inne utwory. Kupiłem, choć bez większych planów, jeśli chodzi o lekturę, teraz jednak urlopowo zabrałem ze sobą.
Piknik na skraju drogi
Czytam pierwszą powieść, tytułowy Piknik na skraju drogi. Nie robi na mnie już tego wrażenia, co kilka lat temu, choć nadal fabuła robi na mnie wrażenie. Doszedłem do końca i zacząłem się zastanawiać, czy przypadkiem nie pomyliły mi się powieści Strugackich. Pamiętałem, że miałem po pierwszej lekturze Pikniku.., zaznaczonych kilka cytatów, fragmentów, być może do wykorzystania kiedyś. Tym razem, zwrócił moją uwagę ledwie jeden fragment.
O samej powieści wspominałem w początkach powstania speculatio.pl i cytuję w tamtej notce jedno z zaznaczonych zdań
Rozumem nazywamy zdolność żywej istoty do popełniania uczynków niecelowych i pozbawionych wszelkiego sensu.
Ale podczas ponownej lektury zupełnie tego zdania nie pamiętam. Szukam i znajduję:
Rozum oznacza zdolność danej istoty do przeciwnych naturze lub niewskazanych zachowań.
Nie brzmi tak samo. Pierwsze tłumaczenie to Irena Lewandowska. Autor nowego tłumaczenia to Rafał Dębski. Gdzieś zginęła lekkość i to co sprawiło, że to zdanie zwróciło moją uwagę. Korzystam z tego cudownego narzędzia, jakim jest internet, szybko znajduję oryginalną wersję, przypominam sobie nieco rosyjski posiłkując się translatorem google i znajduję.
разум есть способность живого существа совершать нецелесообразные или неестественные поступки.
Tłumaczenie wprost z translatora:
Rozum to zdolność żywej istoty do wykonywania niewłaściwych lub nienaturalnych działań.
Wygląda na to, że bliżej oryginałowi do tłumaczenia Dębskiego, choć różnica między “nienaturalny” a “niewskazany” jest ogromna.
Zobaczmy kolejny fragment z tych, które niegdyś sobie zaznaczyłem. Najpierw Lewandowska, później Dębski
Hipoteza o Bogu daje z niczym nieporównywalną możliwość zrozumienia absolutnie wszystkiego, absolutnie niczego się nie dowiadując…
i
Hipoteza o Bogu na przykład daje niezrównaną absolutnie możliwość zrozumienia wszystkiego, nawet jeśli się niczego więcej nie wie.
To nie są tożsame zdania, pomijając już tę subiektywnie odczuwaną przeze mnie “lekkość” pierwszego.
I oryginał (na podstawie translatora Google)
Hipoteza o Bogu na przykład daje niezrównaną możliwość zrozumienia absolutnie wszystkiego, nie wiedząc absolutnie nic…
Nie chce mi się tego analizować i oceniać. Ale może owa językowa lekkość i to „coś” sprawiło, że pierwsza lektura w tłumaczeniu Lewandowskiej zrobiła na mnie tak duże wrażenie. Tłumacz dokłada swoją subtelność, wrażliwość, swoje rozumienie. Choć często oczywiście odchodzi, nadinterpretuje, naciąga.
Wracając do samej powieści Strugackich. Zarówno po pierwszej, jak i drugiej lekturze mam wrażenie, że przy wykorzystaniu współczesnej technologii, byłby z tego doskonały film (nie oglądałem ekranizacji Tarkowskiego z 1979). Zarówno pod względem wizualnym – efekty specjalne, jak i przy umiejętnym poprowadzeniu, pod względem psychologii postaci. Stalker Red Shoehart jest niesłychanie wyrazistą postacią, tym znanym z popkultury typem „dobrego” twardziela, choć owo dobro jest bardzo mocno ukryte. Jak inne powieści Strugackich, Piknik na skraju drogi to uniwersalny wykład o różnych aspektach człowieczeństwa, w tym wypadku namiętności do ryzyka, przygody, ale również lojalności, odwagi lub ich braku.
Początkowo chciałem zrobić jeden duży wpis dotyczący całego zbioru. Miałem chęć przeczytać wszystko od razu podczas urlopu. Udało się do połowy, nie wiem, czy nie zrobię sobie oddechu od rosyjskich braci, niemniej podzielę jednak wpisy na kolejne powieści. Zbyt różne mam po nich wrażenia i refleksje.
** pozostałe powieści zebrane w tomie:
[Photo by Gerhard Reus on Unsplash ]
Piknik na skraju drogi i inne utwory, Arkadij Strugacki, Borys Strugacki
Wyd.: Prószyński Media, 2021
Tłum: [całość różni] Piknik.. Rafał Dębski
