Oszustwa pamięci/Neurokomiks

W tegorocznej edycji konkursu Mądra Książka Roku nagrodę redaktorów portalu Mądre Książki zdobyła książka Julii Shaw Oszustwa pamięci. Shaw jest psycholożką zajmującą się zagadnieniem fałszywych wspomnień i jej książka jest w pełni temu poświęcona. To całkiem zgrabne kompendium aktualnej wiedzy na temat naszej pamięci, wspomnień i pułapek związanych z naszymi przekonaniami, że wspomnienia (zwłaszcza te dotyczące nas samych) są prawdziwe, rzetelne i szczere. Autorka wyjaśnia mechanizmy funkcjonowania pamięci oraz pokazuje w jaki sposób dochodzi do wytwarzania fałszywych obrazów z przeszłości – zasugerowanych nam przez kogoś lub przejmowanych przez nas wydarzeń z cudzego życia.

Zaskakujące dla mnie były wyniki jednego z badań (prowadzone przez samą autorkę), z którego wynikało, że co najmniej 70% jego uczestników wykształciło pełne fałszywe wspomnienia, w okolicznościach, którym towarzyszą pełne emocje. Tego rodzaju wyniki stawiają pod znakiem zapytania wiarygodność różnego rodzaju świadków, z czego coraz częściej (a właściwie chyba od badań Elizabeth Loftus) zdaje sobie sprawę choćby wymiar sprawiedliwości.

Równie ciekawe zjawisko, o którym wcześniej nie słyszałem to “zaciemnienie werbalne” (verbal overshadowing), absolutnie kontrintuicyjne. Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że jeśli mamy coś zapamiętać (np. twarz) to dobrym pomysłem będzie zapisanie jej szczegółów. Jednak w serii doświadczeń okazało się, że jest dokładnie odwrotnie – im dokładniej opiszemy twarz sprawcy tym gorzej będziemy sobie radzili, gdy przyjdzie do próby jej rozpoznania spośród wielu innych. Opisanie i powtarzanie szczegółów, które są łatwo wyrażalne słowami osłabia nacisk na niuanse oryginalnego wspomnienia. Zjawisko to działa za każdym razem, gdy werbalizujemy obrazy, dźwięki lub zapachy.

Całość nie jest może jakoś specjalnie porywająca (mimo prób wprowadzenia odrobiny humoru) ale niesie sporo informacji.

Przy okazji wspomnę o dwóch innych pozycjach, z których jedna również została nominowana w tegorocznym konkursie Mądrych Książek. Obie są komiksami popularnonaukowymi i wraz z odkrywaniem w ostatnim czasie komiksu i powieści graficznej właśnie dlatego przyciągnęły moją uwagę. Byłem ciekaw, w jaki sposób można opowiadać o nauce przy użyciu tego środka. Autorami Neurokomiksu  są Hana Roš (Uniwersytet Oksfordzki) oraz Mateo Farinella (doktor neurologii Kolegium Uniwersyteckiego w Londynie). Całość jest próbą opowiedzenia jak funkcjonuje mózg oraz zapoznanie z najważniejszymi jego badaczami (m.in. Santiago Ramon y Cajal, Camillo Golgi, Andrew Huxley, Iwan Pawłow). Niestety ta formuła zupełnie mi nie odpowiada. Przede wszystkim doceniam wysiłek, bo nie jest łatwe wymyślenie historii z fabułą pokazującą funkcjonowania neuronów czy neuroprzekaźników. Autorzy skorzystali nieco z koncepcji znanej choćby ze starego filmu Interkosmos (reż.Joe Dante). Główny bohater podróżuje we wnętrzu mózgu, schodząc na coraz niższe poziomy i spotykając historyczne postaci, które tłumaczą co właśnie się w danym momencie dzieje. Nie podoba mi się ani kreska, ani tak uproszczona forma. Choć mój jedenastoletni syn z ciekawością czytał i zdaje się, że mu się podobało. Może więc grupa docelowa to właśnie dzieciaki? Nie wiem.

Drugim komiksem – nominowanym w Mądrej Książce Roku 2018 – jest publikowany w serii Manga Guide – Biologia Molekularna, której autorem jest chemik Masaharu Takamura. Tu szczerze muszę przyznać, że po rozczarowaniu Neurokomiksem nie chciałem w ciemno kupować, więc podczas Targów Książki przejrzałem go tylko. W tym wypadku koncepcja jest nieco inna, niż w przypadku pierwszego komiksu – poza mangową historią, w książce znajduje się sporo tekstu tłumaczącego wiele kwestii. Uznałem jednak, że zdecydowanie formuła nie jest dla mnie. Moja ciekawość została zaspokojona, zaś w komiksach będę szukał opowieści.

 

Oszustwa pamięci, J. Shaw

Oszustwa pamięci, Julia Shaw

Wyd.: Amber 2018

Tłum.: Anna Cichowicz

Neurokomiks, M. Farinella, H. Roš

Neurokomiks, Matteo Farinella, Hana Roš

Wyd.: Marginesy, 2019

Tłum.: Jacek Konieczny

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *