No cóż. Chyba jestem zbyt zachłanny. Chciałbym o wiele, wiele więcej. O wiele mocniej, nie tak powierzchownie, bardziej dociekliwie, a czasem może bardziej prowokacyjnie. Dostałem w prezencie drugi tom książki Rozmowy o odpowiedzialności. Tym razem rozmowy miały koncentrować się wokół zachłanności. Od blisko ćwierć wieku związany jestem z rynkiem kapitałowym, jako aktywny spekulant, edukator, może czasami promotor. Staram się mówić o trudnych sprawach – ryzyku, manipulacjach, etyce. Więc temat książki dla mnie niezmiernie interesujący. W końcu spekulacja na rynkach finansowych wielu kojarzy się z nieokiełznaną (i zupełnie bezużyteczną) chciwością. Kryzys finansowy z 2007 roku pokazał do czego doprowadzić może zachłanność branży inwestycyjnej i sektora bankowego. Mamy tym samym ogromne pole do popisu jeśli chodzi o ten zbiór zagadnień.

W jaki sposób uzasadnić pogoń za zyskami i wzrostem. Czy przypadkiem nie jest to jedna wielka pułapka, która prowadzi nas do nieetycznych lub moralnie wątpliwych zachowań. Nie dotyczy to wyłącznie branży finansowej. W zasadzie każdy przedsiębiorca szuka zysków, wzrostu, musi więcej sprzedawać, więcej zarabiać, więcej i więcej i więcej. Czasy niedużych podmiotów, których właścicielom wystarcza na wygodne życie minęły. Teraz trzeba walczyć o pierwszeństwo, bo “zwycięzca bierze wszystko”. Spółki notowane na giełdach nie mogą stać w miejscu. Muszą rosnąć, przejmować, zarabiać i płacić coraz wyższe dywidendy swoim akcjonariuszom. Czy ci zrozumieliby gdybym, jako zarządzający firmą podjął decyzję o zmniejszeniu zysków firmy, bo przeznaczę znaczną jego część na wynagrodzenia? Padają wokół hasła o społecznej odpowiedzialności biznesu – takie działanie BYŁOBY odpowiedzialne. Ale podejrzewam, że zupełnie nie zostałoby docenione przez akcjonariuszy. Oni wybaczą jakąś ckliwą kampanię lub fundację, ale NIE OBNIŻENIE zysków. 

Tę kwestię porusza Jerzy Hausner, były minister pracy w rozmowie prowadzonej przez Łuaksza Grassa. Chyba to najlepsza i najciekawsza rozmowa. Bardzo przyziemna, związana z podejmowaniem konkretnych decyzji i choćby wyboru między “opcją złą a bardzo złą”. Hausner odważnie mówi o tym, że wszelkie miary wzrostu (zyski, PKB) są miarami złudnymi. Zapominamy o dobrostanie pracowników, obywateli. Swoją drogą, podobne podejście prezentuje we wcześniejszej rozmowie Krystian Jażdżewski (genetyk, endokrynolog) mówiąc o swoim biznesie, w opozycji do wielkich koncernów, gdzie przede wszystkim celem jest zysk.

Na drugiej stronie skali znalazła się rozmowa z Piotrem Voelkelem (założyciel Grupy Kapitałowej VOX) – płyciutka i powierzchowna. Małgorzata Bonikowska nie zadawała trudnych i drażliwych pytań, choć to właśnie przedstawiciel przedsiębiorców mógłby opowiedzieć o świecie zachłannego biznesu, a nie tylko o “zdrowej zachłanności, będącej motorem gospodarki”. Takie hasła brzmią jedynie jak materiał dla uczestników na konferencji motywacyjnej. Mamy rok 2019, dziesięć lat po najmocniejszym kryzysie finansów, co jakiś czas wypływają na wierzch sprawy dotyczące fałszowania danych w imię zysków (choćby Volkswagen), nieuczciwych działań i biznesu, którego celem zdaje się wyłącznie zysk kosztem klientów i partnerów (GetBack) i naprawdę rozmawiamy tylko o tym, że “dobra zachłanność to zdrowie”?

Interesująca jest rozmowa, którą przeprowadziła Krystyna Romanowska z psycholożką Dominiką Maison – czym jest zachłanność w kategoriach psychologicznych, w jaki sposób materializm wpływa na nasze poczucie szczęścia. Częściowo są to kwestie poruszone podczas wykładów prowadzonych przez prof. Maison.

Pozostałe rozmowy w zasadzie nie zapadają zbyt mocno w głowie. Prowadzący okazali się, jak na mój gust zbyt mało zachłanni dziennikarsko. Dobrze to widać w rozmowie Anny Kamińskiej z Jerzym Onyszkiewiczem (m.in. były minister obrony narodowej). Onyszkiewicz był himalaistą i w rozmowie pojawia się kwestia swego rodzaju “chciwości” wśród wspinaczy, ale zabrakło mi pytań o egoizm, w kontekście choćby wyprawy na Broad Peak w 2013 roku, czy w ogóle stosunku do rodziny, a podejmowania ryzyka przez wspinaczy. Te kwestie pojawiają się w kolejnej z rozmów – Piotra Mazika z Pawłem Skawińskim (taternik, dyrektor Tatrzańskiego Parku Narodowego), ale również pozostawiają niedosyt. Paweł Skawiński opowiada o bardzo ważnych i trudnych kwestiach związanych z charakterem (czy nawet “duszą”) gór i konieczności przeciwstawienia się masowej turystyce. Ale brakuje tam pytań nieco prowokacyjnych o to, że być może KAŻDY powinien mieć prawo doświadczyć tego ducha, zwłaszcza jeśli chce stać w kilkugodzinnych kolejkach.

Wrócę jeszcze do rozmowy z Jerzym Onyszkiewiczem opowiadającym o bardzo niepopularnej decyzji związanej z wprowadzeniem podatku VAT w 1991 roku. W jego opinii była to bardzo niepopularna, choć konieczna długoterminowo decyzja. Ta wypowiedź praktyka, będącego wówczas w centrum wydarzeń kontrastuje ze słowami Andrzeja Zybała (doktor nauk politycznych), który zdaje się należeć do nurtu pakującego wszystko co wydarzyło się po 1989 roku do worka pod hasłem “zły neoliberalizm” a podejmowane wówczas decyzje mogłyby być lepsze. Czyli klasyczny przypadek efektu pewności wstecznej. Zdaniem Andrzeja Zybały brakowało analiz, rozmów, konsultacji, wszystko wprowadzano zbyt szybko i bezrefleksyjnie. Wielu uczestników tamtych zdarzeń (w rodzaju Onyszkiewicza) przypomina, że trzeba było działać. Inflacja szaleje, gospodarka pada, negatywne procesy rosną wykładniczo. W stabilnych okresach jest czas na dyskusję, podczas kryzysu trzeba działać, czasem (jak mówi Hausner) wybierając między złem, a gorszym złem.

Dostałem ten zbiór rozmów w prezencie od wydawcy, z bardzo ciepłymi słowami. Może w stosunku do książki poprzedniej, jak i aktualnej jestem zbyt krytyczny, ale z całego serca kibicuję temu projektowi jak i całej koncepcji nienieodpowiedzialni.pl (świetne konferencje!). Zbyt mało mówi się w naszej przestrzeni biznesowej o etyce i odpowiedzialnym biznesie, a co więcej zbyt mało jest o głośnych działaniach przeciwstawiających się “utartym” schematom, do których tak się przyzwyczailiśmy, że nie zauważamy ich wątpliwych walorów. I nie jest tak, że tylko branża finansowa ma swoje za uszami. W zasadzie każdy sektor współczesnej gospodarki jest dotknięty pogonią za zyskiem, bez patrzenia na konsekwencje. Taki po prostu jest człowiek.

[foto: marvel.fandom.com]

Rozmowy o odpowiedzialności. Zachłanność, red. Agnieszka Mitraszewska

Wyd.: Fundacja Nienieodpowiedzialni, 2019