Archiwa tagu: dyktatura

Zemsta władzy

Autokraci XXI wieku zaczynają z tego bardziej umiarkowanego końca i starają się zachować pozory demokracji, skrycie jednak podkopując jej fundamenty. Jak to robią? Za pomocą populizmu, polaryzacji i postprawdy. 

Nie rozumiałem zachwytów nad przenikliwością diagnozy, jaką rzekomo postawił Marcin Napiórkowski w swojej książce Turbopatriotyzm, próbując wyjaśnić skąd wziął się sukces i wygrana PIS w kolejnych wyborach. Pisałem nieco o tym bezpośrednio w refleksjach po lekturze, a dziś jeszcze bardziej uważam, że to książka błaha, pełna błędów, uproszczeń i – chciałoby się napisać – symetryzmu. Pozornie wydawać by się mogło, że ostatnie dwa lata rządów Prawa i Sprawiedliwości powinno uleczyć wszystkich tych, którzy wierzyli, że sukces PIS brał się z tego, że pochylili się nad losem wykluczonych, biedniejszych, pomijanych w narracji. Dziś wiemy, że było to wyłącznie polityczne złoto, które należało wykorzystać do rozbudowywania i utrzymywania władzy. Kosztem demokracji, praworządności, bezpieczeństwa i bezstronności instytucji państwa. Zupełnie tak, jak w wielu innych krajach, gdzie pojawiła się jakaś forma autorytaryzmu – Turcji, na Węgrzech, Białorusi, Wenezueli, czy nawet USA, pod rządami Trumpa. Banał “diagno” Napiórkowskiego staje się jeszcze bardziej banalny, z każdą stroną lektury książki Zemsta władzy Moisésa Naíma, w której autor opisuje niebezpieczny trend we współczesnym świecie, który doprowadził do wzrostu autorytaryzmów, karmiących się trzema P – populizmem, polaryzacją i postprawdą,  Czytaj dalej Zemsta władzy

Pegasus: Jak szpieg, którego nosisz w kieszeni, zagraża prywatności, godności i demokracji

Gdy podczas pandemii polski rząd zaproponował korzystanie aplikacji ProteGo zastanawiałem się, w jaki sposób zamierzają zmusić do tego obywateli (były pomysły, żeby była obowiązkowa). Wystarczy przecież mieć telefon zbyt przestarzały, nie mieć na nim miejsca czy znaleźć wiele innych powodów. W tym wypadku bunt przeciw instalowaniu rządowej aplikacji nie ma nic wspólnego z dbałością o zdrowie własne i innych. Smartfony i inne urządzenia mobilne są z nami obecne cały czas. Mają dostęp do naszych wspomnień, życia, znajomości. Spraw prywatnych i intymnych. Świadomość, że ktoś mógłby mieć również dostęp do tych danych i to bez naszej wiedzy, nie jest specjalnie komfortowa. Nawet dla tych, którzy uznają, że “jeśli ktoś jest niewinny, nie ma się czego obawiać”. To po prostu pogwałcenie naszej prywatności. A jednak pokusa dostępu do takich danych jest ogromna. Robią to korporacje, żeby lepiej nam sprzedawać pod pozorem ułatwiania życie. Robią to, coraz częściej rządy lub ich przedstawiciele. Laurent Richard oraz Sandrine Rigaud to autorzy reportażu Pegasus: Jak szpieg, którego nosisz w kieszeni, zagraża prywatności, godności i demokracji. Książka opisuje śledztwo prowadzone przez autorów oraz grupę zaangażowanych osób, skupionych w organizacji Forbidden Stories pokazujące, jak izraelska firma NSO stworzyła przerażające narzędzie do inwigilacji, które zaczęła udostępniać klientom na całym świecie. Czytaj dalej Pegasus: Jak szpieg, którego nosisz w kieszeni, zagraża prywatności, godności i demokracji

Pokochać PiS

Wieczny spisek. Wieczna walka. Wszystko to czyści umysł każdego działacza z rozsądku i każe myśleć tak, jak chce partia. Siedząc na wszystkich tych partyjnych spotkaniach, często myślę o tym, że przecież wiem, skąd się biorą te spiski. Osobą, która je stworzyła, jest lider partii Jarosław Kaczyński.

Trafiłem na rozmowę z Markiem Zagrobelnym na YT. Były radny, członek  Prawa i Sprawiedliwości od 2003 roku, szef lokalnego Klubu Gazety Polskiej postanowił napisać książkę Pokochać PIS, w której – jak wynika z podlinkowanej rozmowy, oraz wielu innych materiałów, promujących książkę – postanowił pokazać kulisy działania partii. Zagrobelny odszedł z Prawa i Sprawiedliwości w 2015 roku, po dwunastu latach działania. Wyjechał do Norwegii i tam przyszła refleksja, że to w czym uczestniczył było złe. Czytaj dalej Pokochać PiS

Phenian/Pjongjang

Udało mi się w końcu dotrzeć do kolejnego komiksu Guya Delisle – Phenian. I znów autor – kanadyjski rysownik i animator opowiada nam o kawałku swojego życia. Tym razem został wysłany przez swoją firmę do stolicy Korei Północnej, żeby nadzorować prace nad francuskim filmem animowanym.

(Nowe wydanie książki z 2018 roku ma tytuł Pjongjang). Czytaj dalej Phenian/Pjongjang

Struna. Wyspa Nazino

Niezmiennie zadziwia mnie popularność koncepcji “wystarczyłoby przecież, żeby ktoś z otoczenia Putina się zbuntował”. Ta idea przewrotu, odsunięcia go od władzy jest piękna w swej prostocie. Gdyby to jednak było takie proste, to nie mielibyśmy trwających dekady dyktatur, rządów autorytarnych, władza komunistów w PRL nie trwałaby czterdzieści lat, a w Związku Radzieckim siedemdziesiąt, Stalin nie panowałby trzy dekady, Hitler dwanaście lat, Castro niemal pięćdziesiąt, a cała reszta mniejszych lub większych autokratów upadłaby zanim napisano by o nich w podręcznikach. Problemem dyktatur nie jest wyłącznie jeden człowiek, tylko cały aparat, który tworzy. Ludzi uzależnionych od niego, wiedzących, co może się wydarzyć, gdy ich przywódca utraci władzę. Trwają więc przy nim do końca, wspierają, wspólnie przekraczają granice.

W przypadku Rosji ta władza autorytarna, nie licząca się zupełnie z człowiekiem trwa od wieków, doświadcza mniejszych lub większych odwilży, ale cały czas wykorzystuje siłę, pomówienia, obozy pracy, przemoc. Wszechobecne pytanie, zadawane przy okazji obecnej sytuacji: “co jest nie tak z Rosjanami?” powinno raczej brzmieć “jak Rosjanie mają przetrwać w obliczu kolejnych satrapów”.

Trafiłem na niewielką książkę Stefana Türschmida Struna. Wyspa Nazino. Nie wiedziałem kim jest autor, nie bardzo wiedziałem o czym będą te dwa w zasadzie opowiadania. W trakcie pierwszego, zaczynam sprawdzać historię jej bohatera generała Armii Czerwonej Andrieja Własowa. Notka z Wiki zdaje się nie pozostawiać złudzeń – kolaborował z nazistowskimi Niemcami. Ale szczegóły, na których koncentruje się Türschmid pokazuje, że nic nie jest oczywiste. W końcu chodziło o obalenie Stalina.

Kiedyś postanowili z żoną podarować krowę jego rodzicom klepiącym biedę na wsi. Był ich trzynastym dzieckiem*. Uzbierali pieniądze, kupili, podarowali. Radość była wielka. Całował ręce matki i ojca, a oni płakali ze wzruszenia. Miesiąc później z powodu tej krowy lokalny komitet partii uznał rodziców za bogaczy – kułaków, a NKWD wysłało ich do łagru. Administracyjnie – bez wyroku. Widział cały pociąg podobnych kułaków i bogaczy wywożonych na wschód. Zapamiętał ten widok na zawsze.

W trzydziestym siódmym, w czasie wielkiej czystki, został wyznaczony do składu sądzącego wojskowych, rzekomo zdrajców. Szybko się zorientował, że oskarżenia są całkowicie bezpodstawne, a przyznanie się do winy – wymuszone torturami. Miał w ręce akta z zeznaniami poplamionymi krwią. Jednak nie potrafił się zdobyć na sprzeciw. To by oznaczało niechybną śmierć. Za to jeszcze bardziej znienawidził klikę Stalina i komunizm. To właśnie było jego pierwszą klęską. Moralną. Wstydził się tego.

“Co jest nie tak z Rosjanami?”. A może, co jest z człowiekiem, którego można na wiele sposobów złamać, upokorzyć? Polecam do refleksji historię Własowa opowiedzianą przez Stefana Türschmida.

Z drugim opowiadaniem sytuacja przedstawia się jeszcze ciekawiej. Początek – gdy wymieniane są kolejne postaci, przypomina nieco Antologię Spoon River, ale chwilę później, niemal kiwam z niedowierzaniem głową. Czy to możliwe? Czy to fikcja literacka? Co to w ogóle jest? Historia łagru na wyspie Nazino jest szokująca. Mimo wszystkiego co wiedziałem o stalinowskim ludobójstwie.

Gdyby nie to, że całość jest na podstawie autentycznych doniesień i dokumentów uznałbym, że to scenariusz do jakiegoś slashera, w którym reżyser postanowił zaszokować widza, tworząc kolejne niewiarygodne epizody.

“Co jest nie tak z Rosjanami?” Co jest nie tak z władzą, która swoimi zachowaniami doprowadza ludzi do ostateczności, do upokorzeń, do bestialstwa. Z premedytacją, z wyrafinowaniem. Wzmacnia wybierając wyjątkowo zdegenerowane jednostki. A później to ukrywa latami. Wydarzenia opisane przez autora to rok 1933 rok, dopiero pod koniec lat 80. XX wieku je ujawniono.

 

Struna. Wyspa Nazino, S. Turschmid
Struna. Wyspa Nazino, Stefan Türschmid

Wyd.: Biblioteka Słów, 2021

Jak działa faszyzm

Prawo to, celem zapewnienia bezpieczeństwa osobom LGBT+, wprowadza gwarancje nieskończenie przekraczające jakiekolwiek inne, które rząd kiedykolwiek zapewnił osobom heteroseksualnym.

*

Prawo to, celem zapewnienia bezpieczeństwa osobom niewierzącym, wprowadza gwarancje nieskończenie przekraczające jakiekolwiek inne, które rząd kiedykolwiek zapewnił katolikom.

Takie zdania słyszeliśmy w ostatnich latach często. Może nie dosłownie w tej formie, ale chodziło o taki sens – nadawanie pewnych praw dotyczących bezpieczeństwa (a przede wszystkim tolerancji) dla osób, które są w jakiś sposób szykanowane, jest zagrożeniem dla pozostałej części społeczeństwa. Tej zwykłej, praworządnej, w domyśle “normalnej”. Czytaj dalej Jak działa faszyzm

Trudno być bogiem [3]

Można było wykorzystać banalny (przynajmniej od czasu Wehikułu czasu Wellsa) koncept podróży w czasie, żeby przenieść bohaterów z rozwiniętej cywilizacji do czasów średniowiecznych. Arkadij i Borys Strugaccy zrobili jednak coś nieco innego. Wymyślili, że rosyjscy uczeni z Ziemi – gdzieś w przyszłości, dzięki odpowiedniej technologii i podróżom międzygwiezdnym znajdą planetę, na której istnieje ludzka cywilizacja znajdująca się na poziomie zbliżonym do znanego nam średniowiecza. Powieść Trudno być bogiem, wydana została w 1964 roku. W grudniu tego samego roku Erich von Däniken publikuje w czasopiśmie Der Nordwesten tekst “Czy nasi przodkowie mieli wizytę z kosmosu?”, cztery lata później publikuje bestsellerowe Rydwany bogów. Czytaj dalej Trudno być bogiem [3]

Tak umierają demokracje

Czy gdyby były możliwe podróże w czasie, to etycznym byłoby cofnięcie się ponad sto lat i w jakiś sposób zapobieżenie narodzinom Adolfa Hitlera (np. zabijając go w dzieciństwie). Ten moralny paradoks pojawia się od czasu do czasu w różnych formach i dyskusjach (również przy okazji tzw. paradoksu dziadka). Przyszedł mi do głowy podczas lektury książki Tak umierają demokracje. Steven Levitsky oraz Daniel ZIblatt – dwóch profesorów nauk politycznych opublikowało tę książkę pod koniec prezydentury Donalda Trumpa, gdy jeszcze nie był znany wynik kolejnych wyborów. Całość zaś jest próbą pokazania, że demokracje – nawet te pozornie bardzo stabilne, jak amerykańska – są znacznie bardziej kruche, niż nam się wydaje.  Czytaj dalej Tak umierają demokracje

Zwykli ludzie

Starałem się rozstrzeliwać wyłącznie dzieci. Okazało się to możliwe. Wszystkie dzieci były prowadzone za ręce przez matki. Mój sąsiad strzelał do matki, a ja zabijałem jej dziecko. Myślałem, że dziecko bez matki i tak długo nie pożyje. Uwalnianie dzieci pozbawionych matek i tym samym skazanych na śmierć miało, że tak powiem, uspokoić moje sumienie.

Taka jest właśnie logika wojny. Wyjaśnić, wytłumaczyć, rozmyć odpowiedzialność za zło. Zacytowane słowa padły ze strony członka 101. Rezerwowego Batalionu Policji – formacji, w której pracowało wielu “zwykłych ludzi” – rzemieślników, robotników. Mieli być policjantami, a zostali wykorzystani w machinie wojennej podczas II wojny światowej jako pomoc w “rozwiązaniu kwestii żydowskiej”. Tej formacji i pięciuset jej uczestnikom poświęcił książkę Christopher R. Browning Zwykli ludzie. 101. Rezerwowy Batalion Policji i “ostateczne rozwiązanie” w Polsce. Czytaj dalej Zwykli ludzie